11. Zaburzenia odżywiania a zdrowie psychiczne – anoreksja, bulimia, ortoreksja

Zaburzenia odżywiania to poważne schorzenia psychiczne, które wpływają nie tylko na ciało, ale przede wszystkim na umysł. Anoreksja, bulimia i ortoreksja to trzy różne oblicza tego samego problemu – zaburzonej relacji z jedzeniem, która często wynika z głębszych trudności emocjonalnych, presji społecznej lub zaburzonego obrazu własnego ciała. W artykule przyjrzymy się tym zaburzeniom, ich przyczynom, objawom oraz związkowi ze zdrowiem psychicznym, a także możliwościom leczenia i wsparcia.

Zaburzenia odżywiania – czym są i dlaczego powstają?

Zaburzenia odżywiania to nie tylko problem z jedzeniem – to przede wszystkim zaburzenia psychiczne, które mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci. Ich źródła są złożone i często wynikają z połączenia czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się:

• Presję społeczną i kult piękna – wszechobecne wzorce szczupłej sylwetki w mediach mogą prowadzić do niezadowolenia z własnego ciała.
• Traumy i trudne doświadczenia – nadużycia, zaniedbania emocjonalne czy przemoc mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaburzeń.
• Perfekcjonizm i niska samoocena – osoby dążące do bycia idealnymi często traktują kontrolę nad jedzeniem jako sposób na radzenie sobie z emocjami.
• Czynniki genetyczne i biologiczne – niektóre badania wskazują, że zaburzenia odżywiania mogą mieć podłoże w genach lub zaburzeniach neuroprzekaźników.

Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) – gdy jedzenie staje się wrogiem

Objawy anoreksji

Anoreksja, znana również jako jadłowstręt psychiczny, charakteryzuje się:

• Ekstremalnym ograniczaniem jedzenia prowadzącym do znacznej utraty wagi.
• Intensywnym lękiem przed przybraniem na wadze, nawet gdy masa ciała jest już niebezpiecznie niska.
• Zaburzonym postrzeganiem własnego ciała – osoba chora często widzi siebie jako „grubą”, mimo niedowagi.
• Unikaniem posiłków, stosowaniem restrykcyjnych diet, nadmiernym ćwiczeniem.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Anoreksja nie tylko wyniszcza ciało, ale także prowadzi do poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak:

• Depresja i stany lękowe.
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (np. obsesyjne liczenie kalorii).
• Poczucie izolacji i wycofanie społeczne.
• W skrajnych przypadkach – myśli samobójcze.

Leczenie anoreksji

Terapia anoreksji wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego:

• Psychoterapię – szczególnie skuteczna jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT) i terapia rodzinna.
• Wsparcie żywieniowe – dietetyk pomaga w stopniowym przywracaniu zdrowych nawyków.
• Farmakoterapię – w niektórych przypadkach stosuje się leki przeciwdepresyjne.
• Hospitalizację – w stanach zagrożenia życia konieczna może być opieka szpitalna.

Bulimia (żarłoczność psychiczna) – cykl objadania się i przeczyszczania

Objawy bulimii

Bulimia różni się od anoreksji, choć obie choroby mogą współwystępować. Jej główne cechy to:

• Napady objadania się – spożywanie ogromnych ilości jedzenia w krótkim czasie.
• Podejmowanie zachowań kompensacyjnych – wymioty, głodówki, nadmierne ćwiczenia, stosowanie środków przeczyszczających.
• Poczucie wstydu i utraty kontroli po napadzie.
• Wahania wagi, choć nie zawsze widoczna jest znacząca utrata masy ciała.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Bulimia wiąże się z silnymi emocjami, takimi jak:

• Poczucie winy i wstydu po napadach.
• Lęk przed utratą kontroli nad jedzeniem.
• Depresja i niska samoocena.
• Problemy w relacjach z bliskimi.

Leczenie bulimii

Podobnie jak w przypadku anoreksji, terapia bulimii obejmuje:

• Terapię CBT – pomaga przerwać cykl objadania się i przeczyszczania.
• Terapię dialektyczno-behawioralną (DBT) – uczy radzenia sobie z emocjami bez uciekania się do jedzenia.
• Wsparcie żywieniowe – nauka regularnego odżywiania się.
• Leki przeciwdepresyjne – mogą zmniejszać częstotliwość napadów.

Ortoreksja – obsesja na punkcie „zdrowego” jedzenia

Objawy ortoreksji

Ortoreksja to stosunkowo nowe zaburzenie, polegające na obsesyjnym dążeniu do „idealnej” diety. Charakteryzuje się:

• Ekstremalną koncentracją na „czystości” i „zdrowotności” jedzenia.
• Unikaniem wielu produktów spożywczych z obawy przed „zanieczyszczeniem”.
• Poczuciem winy lub lękiem po zjedzeniu „zakazanego” produktu.
• Izolacją społeczną – osoby z ortoreksją często unikają spotkań, gdzie nie mają kontroli nad jedzeniem.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Choć ortoreksja może wydawać się mniej groźna niż anoreksja czy bulimia, również prowadzi do poważnych konsekwencji:

• Zwiększonego poziomu stresu i lęku.
• Zaburzeń nastroju.
• Problemy w relacjach z bliskimi.
• W skrajnych przypadkach – niedożywienia.

Leczenie ortoreksji

Terapia ortoreksji skupia się na:

• Psychoedukacji – wyjaśnieniu, czym jest zdrowe odżywianie bez obsesji.
• Terapii poznawczo-behawioralnej – pomaga zmienić sztywne przekonania na temat jedzenia.
• Stopniowym wprowadzaniu różnorodności żywieniowej – pod okiem dietetyka.

Jak pomóc sobie lub bliskiej osobie?

Jeśli podejrzewasz u siebie lub kogoś bliskiego zaburzenia odżywiania, warto:

• Szukać profesjonalnej pomocy – psycholog, psychiatra lub dietetyk mogą wesprzeć proces zdrowienia.
• Unikać oceniania – krytyka tylko pogłębia poczucie winy.
• Budować wspierające środowisko – rozmawiać o emocjach, nie tylko o jedzeniu.
• Edukować się – zrozumienie mechanizmów choroby ułatwia walkę z nią.

Podsumowanie

Zaburzenia odżywiania to nie fanaberie czy „modne diety” – to poważne choroby psychiczne, które wymagają specjalistycznego leczenia. Anoreksja, bulimia i ortoreksja mają różne oblicza, ale łączy je jedno: cierpienie osoby chorej i potrzeba empatycznego wsparcia. Jeśli zmagasz się z którymś z tych problemów – pamiętaj, że nie jesteś sam i pomoc jest dostępna.