Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) to skuteczne podejście terapeutyczne, które łączy techniki poznawczo-behawioralne z elementami mindfulness i filozofii dialektycznej. Została opracowana w latach 80. przez dr Marsha Linehan, początkowo z myślą o osobach z zaburzeniem osobowości borderline (BPD), ale dziś znajduje zastosowanie w leczeniu wielu innych problemów emocjonalnych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia. DBT skupia się na nauce regulacji emocji, poprawie relacji międzyludzkich oraz rozwijaniu umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Podstawowe założenia terapii DBT
DBT opiera się na kilku kluczowych filarach, które odróżniają ją od innych form terapii:
- Dialektyka – przyjmuje perspektywę, że rzeczywistość jest pełna sprzeczności i że prawda często leży gdzieś pomiędzy skrajnościami
- Akceptacja i zmiana – terapeuta jednocześnie akceptuje pacjenta takim, jakim jest, i wspiera go w wprowadzaniu zmian
- Biospołeczna teoria zaburzeń emocjonalnych – zakłada, że problemy emocjonalne wynikają z interakcji biologicznej podatności i niekorzystnego środowiska
- Hierarchia celów terapeutycznych – określa priorytety w pracy terapeutycznej
Struktura terapii DBT
Standardowy program DBT składa się z czterech głównych komponentów, które wzajemnie się uzupełniają:
1. Indywidualna terapia
Spotkania jeden na jeden z terapeutą, zwykle odbywające się raz w tygodniu. Tutaj pracuje się nad:
- identyfikacją i zmianą nieadaptacyjnych zachowań
- rozwiązywaniem aktualnych problemów
- wzmacnianiem motywacji do zmiany
- pracą nad relacją terapeutyczną
2. Trening umiejętności
Zajęcia grupowe, podczas których uczestnicy uczą się konkretnych technik w czterech obszarach:
| Moduł | Główne umiejętności |
|---|---|
| Mindfulness (uważność) | Koncentracja na tu i teraz, obserwacja bez oceniania |
| Radzenie sobie z kryzysem | Techniki przetrwania trudnych momentów bez szkody dla siebie |
| Regulacja emocji | Rozpoznawanie, nazywanie i modyfikowanie intensywnych emocji |
| Skuteczność interpersonalna | Budowanie zdrowych relacji, asertywność, stawianie granic |
3. Konsultacje telefoniczne
Możliwość kontaktu z terapeutą między sesjami w sytuacjach kryzysowych, co pomaga w zastosowaniu nowych umiejętności w realnym życiu.
4. Konsultacje zespołu terapeutycznego
Regularne spotkania terapeutów DBT, które zapewniają wsparcie i superwizję, utrzymując wysoką jakość terapii.
Dla kogo jest DBT?
Choć pierwotnie DBT została stworzona dla osób z zaburzeniem osobowości borderline, obecnie z powodzeniem stosuje się ją w przypadku wielu innych trudności:
- Nawracające myśli samobójcze i zachowania autoagresywne
- Zaburzenia odżywiania (bulimia, kompulsywne objadanie się)
- Depresja oporna na leczenie
- Zaburzenia lękowe
- PTSD (zespół stresu pourazowego)
- Problemy z kontrolą impulsów
- Uzależnienia
Jak wygląda typowa sesja DBT?
Sesje DBT mają określoną strukturę, która pomaga utrzymać skupienie na najważniejszych celach:
- Sprawdzenie nastroju i samopoczucia – krótka ocena stanu emocjonalnego
- Przegląd zadań domowych – omówienie ćwiczeń z poprzedniego tygodnia
- Analiza zachowań – szczegółowe rozłożenie na czynniki pierwsze konkretnych sytuacji problemowych
- Nauka nowych umiejętności – wprowadzenie i przećwiczenie technik DBT
- Podsumowanie i zadanie domowe – ustalenie, co klient będzie ćwiczył do następnego spotkania
Najważniejsze techniki w DBT
1. Mindfulness (uważność)
Serce DBT – uczy bycia obecnym w chwili obecnej bez oceniania. Praktyki mindfulness pomagają:
- zmniejszyć automatyczne reakcje emocjonalne
- zwiększyć samoświadomość
- poprawić koncentrację
- lepiej tolerować dyskomfort
2. Tolerancja dyskomfortu
Techniki pomagające przetrwać trudne chwile bez uciekania w szkodliwe zachowania:
- Dystrakcja – świadome odwrócenie uwagi
- Samoukojenie – korzystanie z pięciu zmysłów do uspokojenia
- Poprawianie chwili – zmiana interpretacji sytuacji
- Analiza zalet i wad – racjonalna ocena potencjalnych działań
3. Regulacja emocji
Strategie pomagające rozpoznawać, rozumieć i modyfikować intensywne emocje:
- Etykietowanie emocji
- Sprawdzanie faktów (czy moja reakcja jest adekwatna do sytuacji?)
- Przeciwdziałanie (celowe działanie przeciwne do impulsu)
- Rozwiązywanie problemów
4. Skuteczność interpersonalna
Nauka budowania satysfakcjonujących relacji poprzez:
- Asertywną komunikację
- Wyrażanie potrzeb i stawianie granic
- Radzenie sobie z konfliktami
- Zachowanie szacunku do siebie i innych
Skuteczność DBT – co mówią badania?
Liczne badania potwierdzają skuteczność DBT w różnych obszarach:
- Redukcja zachowań samobójczych o ok. 50% w porównaniu z innymi terapiami
- Znaczne zmniejszenie hospitalizacji psychiatrycznych
- Poprawa funkcjonowania społecznego i zawodowego
- Zwiększenie retencji w terapii (mniej osób rezygnuje)
- Trwałe efekty utrzymujące się po zakończeniu terapii
Jak długo trwa terapia DBT?
Standardowy program DBT trwa około roku i składa się z:
- 6-12 miesięcy treningu umiejętności (grupy)
- Równoległych cotygodniowych sesji indywidualnych
- Dostępności terapeuty między sesjami w razie kryzysu
Po ukończeniu podstawowego programu wielu pacjentów decyduje się na kontynuację w formie zaawansowanego treningu umiejętności lub podtrzymującej terapii indywidualnej.
Jak znaleźć terapeutę DBT?
Poszukując specjalisty DBT, warto zwrócić uwagę na:
- Certyfikację – najlepiej szukać terapeutów certyfikowanych przez Behavioral Tech lub inne uznane instytucje
- Doświadczenie – pytaj o liczbę przeprowadzonych programów DBT
- Przynależność do zespołu – autentyczna DBT wymaga regularnych konsultacji z innymi terapeutami
- Dostępność między sesjami – prawdziwy terapeuta DBT oferuje możliwość kontaktu w kryzysie
DBT a inne terapie – podobieństwa i różnice
Choć DBT wywodzi się z terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), ma kilka charakterystycznych cech:
| Cecha | CBT | DBT |
|---|---|---|
| Akcent na zmianę | Tak | Tak |
| Akcent na akceptację | Niewielki | Kluczowy |
| Struktura | Elastyczna | Bardzo ustrukturyzowana |
| Kontakt między sesjami | Rzadki | Standardowy element |
| Grupy umiejętności | Rzadko | Obowiązkowe |
DBT w praktyce – przykładowe ćwiczenia
1. Ćwiczenie mindfulness: „Obserwuj jak chmury”
Wyobraź sobie, że twoje myśli i uczucia są jak chmury przepływające po niebie. Po prostu je obserwuj, nie zatrzymuj, nie oceniaj, pozwól im przepływać.
2. Technika tolerancji dyskomfortu: „Wkładaj kostki lodu”
Gdy czujesz przytłoczenie emocjami, weź do ręki kostkę lodu i skup się na tym wrażeniu. To pomaga „ugruntować” się w teraźniejszości.
3. Regulacja emocji: „Sprawdź fakty”
Gdy odczuwasz silną emocję, zadaj sobie:
- Czy moja reakcja jest proporcjonalna do zdarzenia?
- Czy są dowody potwierdzające moją interpretację
Related Articles:
- 5. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) w psychiatrii – jak działa?
- 19. Leczenie PTSD – terapia traumy i jej skuteczność
- 1. Jak wygląda proces diagnozy w psychiatrii? Krok po kroku
- 25. Terapia psychodynamiczna – jak wspiera leczenie zaburzeń psychicznych?
- 22. Jak działa terapia światłem w leczeniu depresji sezonowej?
Marek Zyskowski jest absolwentem psychologii z pasją do zgłębiania ludzkiego umysłu i zachowań. Na swoim blogu dzieli się wiedzą z zakresu psychologii i psychiatrii, oferując czytelnikom wnikliwe artykuły oparte na najnowszych badaniach oraz praktycznym doświadczeniu. Jego celem jest popularyzowanie wiedzy psychologicznej w przystępny sposób, który pomoże zrozumieć skomplikowane mechanizmy rządzące ludzkimi emocjami, relacjami oraz zdrowiem psychicznym.