31. Autoagresja – dlaczego ludzie się okaleczają?

Autoagresja, czyli celowe zadawanie sobie bólu fizycznego (np. poprzez cięcie się, przypalanie, uderzanie), to złożony mechanizm psychologiczny, który najczęściej wynika z trudności w radzeniu sobie z przytłaczającymi emocjami. Osoby okaleczające się często opisują ten akt jako sposób na „uwolnienie” napięcia, odwrócenie uwagi od cierpienia psychicznego lub przywrócenie poczucia kontroli nad własnym ciałem i życiem. Choć z zewnątrz może to wydawać się niezrozumiałe, autoagresja pełni konkretną funkcję w regulacji emocji – niestety, jest to strategia krótkoterminowa i destrukcyjna.

Czym jest autoagresja i jakie przybiera formy?

Autoagresja to szerokie pojęcie obejmujące wszelkie działania, w których człowiek celowo krzywdzi swoje ciało. Może przybierać różne formy, zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie:

• Samookaleczenia (cięcie się, przypalanie, drapanie do krwi, wyrywanie włosów)
• Ryzykowne zachowania (niebezpieczna jazda samochodem, celowe przedawkowanie leków)
• Zaniedbanie zdrowia (głodzenie się, odmawianie sobie snu, nieleczenie chorób)
• Psychiczne formy autoagresji (ciągłe samokrytykanctwo, sabotowanie własnych celów)

Główne przyczyny autoagresji: co kryje się za potrzebą zadawania sobie bólu?

1. Regulacja emocji – gdy ból fizyczny zastępuje psychiczny

Dla wielu osób autoagresja staje się mechanizmem radzenia sobie z emocjami, które wydają się nie do zniesienia. Badania pokazują, że fizyczny ból może tymczasowo zmniejszać intensywność emocjonalnego cierpienia, ponieważ:

• Organizm uwalnia endorfiny w odpowiedzi na ból, co może dawać chwilowe uczucie ulgi
• Koncentracja na fizycznym bóle odwraca uwagę od emocjonalnego dyskomfortu
• Widok krwi lub blizn może symbolicznie „potwierdzać” wewnętrzne cierpienie

2. Komunikacja – gdy słowa zawodzą

Dla niektórych osób, zwłaszcza młodzieży, autoagresja staje się formą komunikacji – wołaniem o pomoc, gdy brakuje słów lub odwagi, by wyrazić swoje cierpienie. Blizny i rany mogą być:

• Wyrazem poczucia winy lub potrzeby ukarania siebie
• Sposobem na pokazanie światu, że „coś jest nie tak”
• Próbą zwrócenia na siebie uwagi otoczenia (co nie oznacza, że jest to „manipulacja”)

3. Przywracanie kontroli – gdy wszystko inne wymyka się spod kontroli

W sytuacjach traumy, nadużyć lub chronicznego stresu, autoagresja może dawać złudzenie kontroli nad własnym ciałem i życiem. Osoba, która doświadcza:

• Poczucia bezsilności w innych obszarach życia
• Derealizacji lub depersonalizacji (uczucia „oderwania” od siebie)
• Traumy związanej z ciałem (np. po przemocy seksualnej)

Może używać bólu fizycznego jako „kotwicy” wracającej do rzeczywistości lub sposobu na odzyskanie władzy nad własnym ciałem.

Kto jest szczególnie narażony na autoagresję?

Chociaż autoagresja może dotknąć każdego, pewne grupy są na nią bardziej podatne:

Grupa ryzyka	Czynniki zwiększające podatność
Młodzież (13-19 lat)	Burza hormonalna, presja społeczna, rozwój tożsamości
Osoby z zaburzeniami osobowości (zwłaszcza borderline)	Chwiejność emocjonalna, impulsywność, lęk przed odrzuceniem
Ofiary przemocy lub zaniedbania	Niska samoocena, poczucie winy, trudności w regulacji emocji
Osoby z depresją lub zaburzeniami lękowymi	Poczucie beznadziei, nadmierne zamartwianie się

Jak pomóc sobie lub bliskiej osobie zmagającej się z autoagresją?

Dla osób doświadczających autoagresji:

• Poszukaj alternatywnych sposobów regulacji emocji – techniki oddechowe, zimny prysznic, intensywny wysiłek fizyczny
• Prowadź dziennik emocji – zapisuj, co poprzedzało epizod autoagresji i jakie emocje odczuwałeś/aś
• Stwórz listę osób, do których możesz się zwrócić – gdy pojawi się impuls
• Nie karz się za nawroty – wyjście z autoagresji to proces, a nie jednorazowy akt

Dla osób wspierających:

• Unikaj oceniania i moralizowania – zdania typu „Przecież masz wszystko, czego potrzeba” mogą pogłębiać poczucie winy
• Zaoferuj obecność, nie natychmiastowe rozwiązania – czasem wystarczy powiedzieć „Jestem tu, jeśli chcesz porozmawiać”
• Zachęć do profesjonalnej pomocy – terapia poznawczo-behawioralna (CBT) czy dialektyczna (DBT) są szczególnie skuteczne
• Zadbaj też o siebie – wspieranie osoby z autoagresją może być emocjonalnie obciążające

Kiedy i gdzie szukać profesjonalnej pomocy?

Warto rozważyć konsultację ze specjalistą, gdy:

• Autoagresja staje się regularnym sposobem radzenia sobie z emocjami
• Rany są głębokie lub wymagają interwencji medycznej
• Towarzyszą jej myśli samobójcze
• Pojawiają się trudności w codziennym funkcjonowaniu

Pomoc można znaleźć u:

• Psychologa lub psychoterapeuty (szczególnie specjalizującego się w zaburzeniach emocjonalnych)
• Psychiatry (zwłaszcza gdy autoagresji towarzyszą objawy depresji lub lęku)
• Telefonów zaufania (np. 116 123 – Telefon Zaufania dla Osób Dorosłych w Kryzysie Emocjonalnym)

Podsumowanie: autoagresja to nie kaprys, ale wołanie o pomoc

Autoagresja, choć może szokować i budzić niezrozumienie, jest przede wszystkim sygnałem głębokiego cierpienia emocjonalnego. Nie jest to ani „moda”, ani „szukanie uwagi” w potocznym rozumieniu – to często ostatni sposób, jaki znajduje człowiek, by poradzić sobie z bólem psychicznym. Zrozumienie mechanizmów autoagresji to pierwszy krok do skutecznej pomocy – zarówno sobie, jak i bliskim osobom, które się z nią zmagają.

Pamiętaj, że wyjście z autoagresji jest możliwe, ale rzadko udaje się to samodzielnie. Warto szukać wsparcia – zarówno wśród bliskich, jak i profesjonalistów. Każdy zasługuje na pomoc w znalezieniu zdrowszych sposobów radzenia sobie z emocjami.