9. Terapia elektrowstrząsowa (ECT) – kiedy się ją stosuje?

Terapia elektrowstrząsowa (ECT) to jedna z najbardziej kontrowersyjnych, ale i skutecznych metod leczenia w psychiatrii, stosowana głównie w ciężkich przypadkach depresji lekoopornej, epizodach maniakalnych w chorobie afektywnej dwubiegunowej oraz niektórych postaciach schizofrenii. Mimo że jej mechanizm działania nie jest w pełni poznany, ECT pozostaje „złotym standardem” w sytuacjach, gdy farmakoterapia i psychoterapia zawiodły, a stan pacjenta zagraża jego życiu lub zdrowiu. Współczesna wersja tej terapii – przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym i z użyciem środków zwiotczających mięśnie – różni się zasadniczo od historycznych metod budzących negatywne skojarzenia.

Czym jest terapia elektrowstrząsowa (ECT)?

ECT to procedura medyczna polegająca na wywołaniu kontrolowanego napadu drgawkowego w mózgu za pomocą krótkotrwałego przepływu prądu elektrycznego. Wbrew obiegowym opiniom, nie jest to metoda „paraliżowania mózgu” czy „wymazywania pamięci”, ale precyzyjne narzędzie terapeutyczne wpływające na neuroprzekaźnictwo. Współczesne protokoły ECT:

• Stosują znacznie niższe dawki prądu niż w przeszłości (tzw. ultrakrótkie impulsy)
• Wykorzystują celowaną stymulację (np. tylko prawej półkuli)
• Monitorują aktywność mózgu podczas zabiegu (EEG)
• Zawsze przeprowadzane są w obecności zespołu specjalistów (psychiatra, anestezjolog, pielęgniarka)

Jak wygląda przebieg zabiegu?

Pełna seria ECT składa się zwykle z 6-12 sesji wykonywanych 2-3 razy w tygodniu. Sam zabieg trwa około 5-10 minut (łącznie z przygotowaniem), a pacjent spędza w placówce medycznej kilka godzin na obserwacji. Etapy procedury:

1. Przygotowanie: badanie lekarskie, EKG, oznaczenie poziomu elektrolitów
2. Podanie znieczulenia ogólnego i środka zwiotczającego mięśnie
3. Umieszczenie elektrod na głowie (jednostronnie lub obustronnie)
4. Podanie kontrolowanego impulsu elektrycznego (0,5-8 sekund)
5. Monitorowanie napadu drgawkowego (zwykle 20-60 sekund)
6. Powrót do świadomości (po 5-15 minutach)

Główne wskazania do stosowania ECT

Decyzja o zastosowaniu ECT zawsze wymaga starannej analizy korzyści i ryzyka. Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i towarzystw psychiatrycznych, główne wskazania obejmują:

1. Ciężka depresja lekooporna

ECT jest szczególnie skuteczna w depresji z objawami psychotycznymi, katatonicznymi lub wysokim ryzykiem samobójczym. Badania wskazują na 70-90% skuteczności w tej grupie, podczas gdy leki przeciwdepresyjne pomagają jedynie 30-40% pacjentów z ciężką depresją.

2. Epizody maniakalne w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Gdy standardowe leczenie (lit, leki przeciwpsychotyczne) nie przynosi efektów, ECT może szybko przerwać stan manii, szczególnie przy współwystępowaniu objawów psychotycznych.

3. Schizofrenia oporna na leczenie

Głównie w przypadkach z dominującymi objawami katatonicznymi lub gdy występuje silne pobudzenie psychoruchowe.

4. Stany nagłe w psychiatrii

Gdy konieczna jest szybka interwencja z powodu:

• Zagrażającego życiu odwodnienia lub wyczerpania w katatonii
• Ekstremalnego pobudzenia psychoruchowego
• Głębokiej depresji z odmową przyjmowania pokarmów

Przeciwwskazania do terapii elektrowstrząsowej

Choć ECT jest stosunkowo bezpieczna, istnieją sytuacje wymagające szczególnej ostrożności lub rezygnacji z zabiegu:

Przeciwwskazania bezwzględne	Przeciwwskazania względne
Świeży zawał mięśnia sercowego (do 3 miesięcy)	Niestabilna choroba wieńcowa
Krwiak śródczaszkowy	Jaskra
Znacznie podwyższone ciśnienie śródczaszkowe	Osteoporoza zaawansowana
Ostra choroba zakrzepowo-zatorowa	Częste zaburzenia rytmu serca

Skuteczność ECT – co mówią badania?

Metaanalizy potwierdzają wysoką skuteczność ECT w określonych przypadkach:

• Depresja: 70-90% odpowiedzi terapeutycznej (w porównaniu do 40-60% dla leków)
• Katatonia: poprawa u 80-100% pacjentów
• Mania: skuteczność podobna do litu, ale szybsze działanie
• Schizofrenia: 50-70% skuteczności w objawach pozytywnych

Efekt terapeutyczny utrzymuje się średnio 6 miesięcy – dlatego po ECT konieczne jest kontynuowanie leczenia farmakologicznego lub psychoterapii.

Działania niepożądane i ryzyko związane z ECT

Najczęstsze skutki uboczne są zwykle przejściowe i obejmują:

1. Zaburzenia pamięci

W większości przypadków dotyczą trudności w przypominaniu sobie wydarzeń sprzed zabiegu (pamięć wsteczna) i problemy z zapamiętywaniem nowych informacji w okresie leczenia. Zwykle ustępują w ciągu kilku tygodni.

2.Objawy fizyczne

• Bóle głowy (30-45% pacjentów)
• Nudności (15-20%)
• Bóle mięśniowe (10%)

3. Powikłania kardiologiczne

Przejściowe zaburzenia rytmu serca występują u około 1% pacjentów – dlatego tak ważne jest dokładne badanie przed zabiegiem.

Współczesne modyfikacje ECT – jak zwiększamy bezpieczeństwo?

Postęp w technikach ECT znacząco zmniejszył ryzyko działań niepożądanych:

1. Stymulacja ultrakrótkimi impulsami

Nowoczesne aparaty używają impulsów trwających 0,25-0,5 ms (zamiast historycznych 1-2 ms), co zmniejsza obciążenie poznawcze.

2. Celowana stymulacja prawej półkuli

Umieszczenie elektrod tylko po prawej stronie głowy (dla praworęcznych) minimalizuje wpływ na ośrodki mowy i pamięci.

3. Indywidualizacja dawki

Metody oparte na wieku lub pomiarze progu drgawkowego pozwalają użyć minimalnej skutecznej dawki prądu.

ECT w Polsce – jak wygląda dostępność?

W Polsce terapia elektrowstrząsowa:

• Jest refundowana przez NFZ
• Wymaga zgody pacjenta (lub sądu w szczególnych przypadkach)
• Dostępna w około 30 ośrodkach psychiatrycznych
• Wykonywana zgodnie z międzynarodowymi standardami

Mimo że ECT wciąż budzi emocje, pozostaje nieocenionym narzędziem w leczeniu najcięższych zaburzeń psychicznych. Dzięki ciągłemu rozwojowi technik, współczesna terapia elektrowstrząsowa jest znacznie bezpieczniejsza niż jeszcze 20 lat temu, oferując szansę na poprawę tam, gdzie inne metody zawiodły.